Munzur kanıyor...

Munzur, çılgın akan bir asi su değildir sadece. Her Dersimlinin özgürlüğe dair, iyiliğe, güzelliğe dair hayallerinin, düşlerinin, dileklerinin, dualarının simgesidir o. Munzur'dan bir tas su içmek, bir kavl-i karar nedenidir. Söz'dür. Uğruna ölünür...

Yıllar önce, henüz kızım doğmamışken, bir gazetenin "Duymayı en çok sevdiğiniz ses ne sesidir?" gibi bir anket sorusuna, neredeyse hiç düşünmeden "Munzur'un sesi" diye yanıt vermiştim. Henüz kızım doğmamışken diye belirtme gereği duymamın nedeni, kızım olsaydı hayatımda, bu kadar tereddütsüz cevaplamazdım o soruyu. Cevabım, kızımın "Baba" diyen sesini duymak da olabilirdi yani. (Aynı anketin sorularından biri de, "En nefret ettiğiniz ses hangisidir?" gibi bir soruydu ve cevabım, gardiyanların üstümüze koğuş kapılarını kapatırken çıkan ses olmuştu.)

Munzur, coşkuyla akan hızlı bir nehirdir. Türkiye'nin debisi en yüksek sularındandır. Munzur Gözeleri'nden beslenir. Gözeler de Munzur Dağları'ndaki metrelerce kardan. Son yıllarda, bazı kışlar beklenenden, her sene yağandan daha az yağar oldu kar. Dersim bir kar ve kış memleketidir oysa.

5-6 yıl önce, bir kış vakti Dersim'e gittiğimde insanları her zamankinden daha farklı bir endişe ve tedirginlik içerisinde görmüştüm. Kısa sürede anladım bu tedirginliğin nedenini. Kışın ortasındaydık (Ocak ayının sonlarıydı) ve doğru dürüst kar yağmamıştı Dersim'e... Bilmeyenler, yerdeki 15-20 cm kar kalınlığına bakıp "Ne çok kar yağmış buraya?" diye düşünebilirlerdi ama Dersim için bu asla "normal" değildi. Ovacık'a gittim. Kar yolu hiçbir noktada kapamamıştı. Ve Ovacık'taki kar kalınlığı 1 metre bile değildi. Her kış metrelerce kar altında kalan Ovacık'ta insanlarımızın endişesi daha da belirgindi; doğru dürüst kar yağmamıştı bu sene... Munzur'un asiliğinden eser yoktu. Ne olacaktı Munzur'a?

2003 yazında yıllar sonra ilk kez Munzur Gözeleri'ne gittiğimde, gözelerin Munzur dağ silsilesinin eteklerinde en yakın olanlarından birinin kuruduğunu görmüştüm. O süt gibi çağlayan pınar kurumuştu, nasıl olurdu bu? Kurumuş gözenin yakınında oturmuş bir yaşlı kadın, ağlıyordu. Neden ağladığını biliyordum. Benim de gözlerim dolmuştu...

Munzur, çılgın akan bir asi su değildir sadece. Her Dersimlinin özgürlüğe dair, iyiliğe, güzelliğe dair hayallerinin, düşlerinin, dileklerinin, dualarının simgesidir o. Munzur'dan bir tas su içmek, bir kavl-i karar nedenidir. Söz'dür. Uğruna ölünür...

***

1937 baharında başlayan ve yaza doğru ağırlaşarak süren, "barış" çabalarına kulak verilmeyen, Dersim'i kana boyayan askeri operasyona karşı varlık-yokluk mücadelesi veren Dersim aşiretlerinin önemli bir bölümü, Temmuz ayında, "Rayber" Seyit Rıza'nın çağrısıyla Munzur'un kıyısında bir araya geldiler. Orada suyun iki yakasında durumlarını değerlendiren aşiret liderleri, direnmekten başka bir yol olmadığına karar verdiler. Munzur'dan bir tas su içerek...

Ne var ki o aşiret liderlerinin çoğu, daha köylerine dönmeden söz'ü çiğnediler. Acımasız, kanlı paşa Abdullah Alpdoğan, sadece askeri operasyonlarla sonuç almaya çalışmıyor, Dersimliler içinde yaydığı haberlerle aşiretlerin birliğini önlemeye de özel bir önem veriyordu. Önceleri Koçgiri ayaklanmasının ardından Dersim'e sığınmış Alişer Efendi'nin kellesi verildiğinde harekatın bitirileceğini yaymıştı mesela. Alişer ve eşi Zarife Hatun'un kelleleri önüne atıldıktan sonra, bu sefer de Seyit Rıza'nın kellesini istemeye başlamıştı. Seyit Rıza'nın kellesi vurulsa, Dersim'de harekat, katliam bitecekti...

Buna inanan aşiretler sessiz kalarak, hatta askeri birliklere kılavuzluk ederek katliamın biteceğine, hayatta kalacaklarına inandılar. "Bir tas su" sözünü bunun için çiğnediler.

Çiğnediler ve Seyit Rıza ve arkadaşları asılarak öldürüldü ama, katliam durmadı. En kanlı kitlesel, toplu katliamlar 1938 yılı boyunca yaşandı. Kenara çekilen, işbirliği yapan köy ve aşiretler de "hedef" oldular. Dersim coğrafyası baştan başa kana boyandı. Munzur, uzun süre kan aktı...

***

Uzun hapislik yıllarım boyunca Munzur, bir özgürlük simgesiydi benim için. Bir hasretti. Uğruna yaşadığımız, direndiğimiz bir hasret...

Yıllar sonra Munzur'la kavuştuğumuzda, kıyısında oturup ağlamıştım. Hasret yılları bir film şeridi gibi gözlerimin önünden geçerken, dilimden dökülen sözcükler, "Bugünleri görmek de varmış" olmuştu...

Bugünleri görmek de varmış... Daha göreceklerimizden başka... Ama Munzur hala kanıyor...

11 Kasım 2018

Foto: Dersim arşivimden, 2013